William Dalrymple, bodaj najwybitniejszy brytyjski historyk zajmujący się tematyką hinduską, poświęcił książkę „White Mughals" (Biali Mogołowie) przyjmowaniu przez Brytyjczyków hinduskiej kultury i zwyczajów oraz ich związkom – a jakże – z tamtejszymi kobietami. Jak obrazowo tłumaczy już na pierwszych stronach, subkontynent indyjski ma tę dziwną właściwość, że potrafi zdobyć swych zdobywców, przeciągnąć ich na swoją stronę, ze zwycięzców czy wręcz ciemięzców uczynić część samego siebie. Taki los spotkał między innymi Wielkich Mogołów, a następnie – Brytyjczyków. Trzeba jednak podkreślić, że „noszenie indyjskich strojów, branie za żony indyjskich kobiet i prowadzenie hybrydowego, anglo-mogolskiego życia zawsze było bardziej powszechne – a przemiany bardziej dramatyczne – w wielkich centrach mogolskiej kultury aniżeli w odizolowanym świecie miast prezydencji".

Najwięcej uwagi autor poświęca Jamesowi Achillesowi Kirkpatrickowi (1764–1805), który uwikłał się w ryzykowny z politycznego punktu widzenia romans z mogolską księżniczką imieniem Khair un-Nissa, wnuczką nizama Hajdarabadu, z którym Brytyjczycy pozostawali wówczas w bardzo napiętych stosunkach. Była to dziewczyna „słynąca jak Dekan długi i szeroki z piękna i powabu", ale już przyrzeczona innemu, a do tego muzułmanka, co absolutnie wykluczało ślub z chrześcijaninem. O Kirkpatricku z kolei „mawiano, że angielskie stroje nosił już tylko w najbardziej formalnych okolicznościach, za to szpanował [...] ubraniem, które pewien zaskoczony gość opisał jako „muzułmańskie okrycie z najprzedniejszej tkaniny". Inni zwrócili uwagę, że Kirkpatrick pokrywał dłonie henną niczym mogolscy arystokraci i nosił indyjskie wąsy [...], aczkolwiek w większości pozostałych kwestii zachowywał się zupełnie jak Anglik". Kirkpatrick ostatecznie przyjął islam i poślubił Khair un-Nissę, przypłacił to jednak złamaniem obiecującej kariery i utratą zdrowia, a w konsekwencji – przedwczesną śmiercią.

„White Mughals" to książka opisująca zjawisko niegdyś doskonale znane (wokół transformacji kulturowej wysłanników Kompanii Wschodnioindyjskiej toczyła się, rzec by można, ożywiona debata publiczna), teraz zaś jakby wyparte ze zbiorowej pamięci. Warto ją przeczytać już choćby dla poruszającej historii miłości i związku Kirkpatricka i Khair un-Nissy oraz dla bliższego poznania teściowej Jamesa Achillesa, Sharaf un-Nissy. Lecz jeszcze bardziej warto dla przedstawionego na jej stronicach społeczno-kulturowego obrazu Indii na przełomie XVIII i XIX stulecia. A w gruncie rzeczy można po nią sięgnąć dla samej przyjemności płynącej z czytania, gdyż William Dalrymple to nie tylko wyśmienity, rzetelny historyk, ale też utalentowany pisarz podtrzymujący najlepsze tradycje brytyjskiej historiografii.

William Dalrymple
"White Mughals. Love and Betrayal in Eighteenth-century India."
Harper Collins Publishers 2012