Ale czy Poliaki będą chcieli się bić” – pytał z niedowierzaniem Stalin. Utworzył już Związek Patriotów Polskich z Alfredem Lampe i Wandą Wasilewską, który w przyszłości miał się stać nowym polskim rządem. Utworzył już polską dywizję piechoty, która miała być zaczynem wielkiej polskiej armii. Pozostawało tylko pytanie, czy Poliaki będą chcieli się bić...

Stalin na pewno nie był głupcem. Znakomicie znał polskie nastroje. Wiedział, że dywizje Andersa, których – tak czy inaczej – pozbył się z Rosji, za Związek Sowiecki bić się nie chciały. Wiedział, że Polacy pamiętają, bo jakże mieliby zapomnieć, potworną enkawudowską czystkę Jeżowa „według krwi” w latach 1937–1938, w wyniku której – jak dzisiaj szacują historycy – 140 tys. Polaków zamordowano strzałem w tył głowy, a ponad 100 tys. polskich mieszkańców tzw. dalekich kresów wywieziono na Sybir. Pamiętają, bo jakże mieliby nie pamiętać, układ Ribbentrop-Mołotow, agresję z 17 września 1939 r. oraz mordy na bezbronnych polskich oficerach i transporty na Kołymę i Kamczatkę w 1940 r. Wreszcie pamiętają, skoro wydarzyło się to ledwie kilka miesięcy wcześniej, haniebną „notę Wołkowa” (a tak naprawdę notę Stalina), w myśl której wszyscy Polacy przebywający w Związku Sowieckim z dnia na dzień 16 stycznia 1943 r. utracili polskie obywatelstwo i stali się poddanymi sowieckimi. Nawet gdy podpisywano układ Sikorski-Majski, otwierający rzekomo nowy rozdział w stosunkach polsko-sowieckich, Rosjanie wobec wszystkich Polaków pozostających w Rosji użyli terminu „amnestionowani”, jakby ciążyły na nich jakiekolwiek winy lub zapadły wobec nich jakiekolwiek wyroki. Jeszcze dzisiaj to określenie czyta się jak ślad zbiorowego wyroku na całym narodzie polskim. I rząd Sikorskiego nawet nie zaprotestował!

I z takich to Polaków, obywateli Związku Sowieckiego, Stalin postanowił utworzyć wojsko. Wypuścić ich z łagrów, umundurować, przeszkolić i wysłać na front. Pozostawało tylko pytanie, czy w ogóle zechcą się bić za Rosję. Było to jedno z najważniejszych pytań ówczesnej historii. Przede wszystkim zadawali je sobie wszyscy Polacy w Rosji, kilka milionów ludzi. Jak Stalin ich potraktuje, czy rzeczywiście będą prawdziwym wojskiem, czy tylko jakąś karną dywizją rzucaną tam, gdzie najtrudniej i gdzie zguba i śmierć? Czy może będzie tak jak pod Stalingradem, gdzie kilka dni przed końcem bitwy wszystkich obcych żołnierzy, zresztą nie tylko Polaków, wywieziono do łagrów, żeby wielkie zwycięstwo ozdabiało tylko sztandary sowieckie. Dopiero w latach 70. ci nieszczęśnicy w legendarnym już telewizyjnym programie „Świadkowie” opowiadali swoje dramatyczne losy polskich zwycięzców spod Stalingradu. 

Czy więc Poliaki w ogóle zechcą się bić? Notabene to proste pytanie zadawano sobie, co zrozumiałe, nie tylko w Moskwie, ale także w Berlinie, Londynie czy Waszyngtonie. Jak się wydaje, w 1943 r., po Casablance, Stalingradzie i Teheranie, rozstrzygały się losy walczącego świata. W decydującej mierze rozstrzygały się zgodnie z wolą człowieka, który nienawidził Polski i Polaków. Od tego więc, czy Polacy zechcą się bić, najpewniej zależał przyszły los Polski. Być może siedemnastej republiki sowieckiej, być może drugiej Finlandii, a być może zniewolonego, podporządkowanego Moskwie Peerelu. „Będą walczyć, będą walczyć tak, jak tylko polski żołnierz walczyć potrafi” – podobno miała Stalinowi odpowiedzieć Wanda Wasilewska. „Nu ładna” – zgodził się Stalin i wydał dla 1. Dywizji Piechoty rozkazy wymarszu. 

Polska dywizja została przydzielona do 33. Armii generała Wasilija Nikołajewicza Gordowa, doświadczonego, choć może niespecjalnie wybitnego dowódcy. Urodzony w 1896 r., w ciągu blisko 30 lat służby zanotował na swym koncie liczne sukcesy, włącznie z awansem na stopień generał majora w 1941 r., ale także niepowodzenia, gdy już 6 grudnia 1939 r. został usunięty za nieudolność z funkcji szefa sztabu 7. Armii w wojnie zimowej z Finlandią albo gdy jako dowódca Frontu Stalingradzkiego 12 sierpnia 1942 r., ledwie po trzech tygodniach dowodzenia, został odwołany za błędy popełnione na przedpolach Stalingradu. W oczach Stalina miał jednak generał Gordow pewną szczególną zaletę. Podobnie jak Stalin brał bowiem udział w wojnie z Polską w 1920 r. i podobnie jak Stalin od tego czasu nienawidził Polaków.

Po 250 kilometrach forsownego marszu 1. Dywizja Piechoty zajęła przydzielone jej stanowisko na froncie na kierunku orszańskim. Luzowała 459. pułk sowieckiej 42. Dywizji Piechoty. Żołnierze dokonywali pierwszego rozpoznania w rozmowach z żołnierzami rosyjskimi. Oto mieli przed sobą 600-metrową dolinę zamkniętą na zachodzie wzgórzami obsadzonymi przez Niemców. Obsadzonymi, czyli obwarowanymi całym systemem transzei, schronów, przejść i okopów. Niemcy na swoich stanowiskach ogniowych wstrzelani byli w każdy cel na własnym przedpolu. Dysponowali działami pancernymi Ferdynand, kilkoma bateriami artylerii i moździerzy. Siły piechoty obliczano na około 18 tys. żołnierzy z odwodami w sile 4–5 batalionów. Nikt ich tutaj jeszcze nie atakował, ale już było wiadomo, że dostępu do ich pozycji dodatkowo strzeże rzeczka Miereja, niewielka, licząca 3 do 5 metrów szerokości, ale tworząca bagno, torfowisko trudne do pokonania dla ludzi, a cóż dopiero dla ciężkiego sprzętu lub czołgów. 

Polacy mieli nacierać w środku, mając po prawej sowiecką 42. Dywizję Piechoty, po lewej 290. Dywizję Piechoty. Rosjanie na swoim kierunku natarcia mieli do dyspozycji trzy mostki przez Mierieję. Polakom wyznaczono dwukilometrowy pas natarcia bez mostów. Problem wszelako mniej polegał na topografii, a bardziej na sile sowieckich skrzydłowych dywizji, które liczyły w istocie jedną trzecią stanu etatowego, tj. po około 4 tys. żołnierzy, i nie były zdolne do jakiegokolwiek natarcia. 9 października na polskie stanowiska przybył w celach rozpoznania sam dowódca dywizji generał major Zygmunt Berling (należy używać tytulatury sowieckiej, skoro był generałem sowieckim, przez Rosjan awansowanym). Jednak wobec intensywnego niemieckiego ostrzału zrezygnował z pełniejszego rozpoznania niemieckich umocnień i terenowych warunków walki. Miał pewność, że wobec wyraźniej przewagi jego dywizji bitwa będzie czystą formalnością. I tak zdecydował o biegu wielkiej historii i wydał rozkazy do bitwy. 

Pierwszy rzut bojowy (2. pp i 1.pp)

Do początku szturmu

Do początku artyleryjskiego natarcia

Do świtu dnia 12.10 wychodzi na podstawy wyjściowe wszystkimi oddziałami.

Podczas natarcia artyleryjskiego od „Cz”-140 do „Cz”-35. Piechota znajduje się na podstawie wyjściowej.

„Cz”-35. ZPD batalionów pierwszego rzutu daje się sygnał (seria czerwonych rakiet).

Od „Cz”-35 do „Cz”-20. Piechota prowadzi ogień ze wszystkich rodzajów ciężkiej broni i CKM-ów (w tym czasie pracuje stacja imitacji „Ura”).

Od „Cz”-20 do „Cz”-5. Piechota podchodzi do wybuchów swojej artylerii na 70-100 metrów,

„Cz” – Piechota szturmuje przedni skraj np-la za wałem ogniowym.

Szturm i wyjście piechoty pierwszego rzutu na rubież pierwszych zadań:

1. posuwa się za wałem ogniowym artylerii na głębokość 1,5 km.

2. zdobywa rubież: zachodni skraj lasu 1,5 km na zachód od Puniszcze i drogi z Zajmiszcza do Kurtasy.

 

Na pierwszy rzut oka wszystko jasne. Nie mogło się nie udać. Tym bardziej że zastosowano taktykę walki znaną z wojen tatarskich w XIII wieku z imitacją bojowego okrzyku „Ura”, która zawsze się sprawdzała (przy czym Tatarzy używali w tym miejscu bębnów i piszczałek). 

A jednak się nie udało. Dlaczego? Najpewniej przyczyn było kilka. Po pierwsze ktoś (nie wiadomo kto) poinformował Niemców, że w pasie od wsi Mojsiejewo do wsi Sysojewo atakować będzie polska dywizja. Tym samym już 11 października wieczorem, kilka godzin przed natarciem, Niemcy nadali poprzedzoną polskim hymnem audycję, przygotowaną w duchu: zabijajcie waszych sowieckich dowódców i przychodźcie do nas, tu was nic złego nie spotka. Niestety, podobno kilkudziesięciu żołnierzy, korzystając z ciemności, dotarło do niemieckich okopów. Tego nie potrafił nam wybaczyć Gordow w swoim raporcie pisanym po bitwie. Rzecz nie w tym, że przeszli na niemiecką stronę, bo i u Rosjan zdarzały się dezercje, a w tym, że Polacy Rosjan o tym nie powiadomili. A przecież dezerterzy ujawnili wszystkie szczegóły porannego natarcia – czas, kierunki uderzenia, nawet to, że okrzyk „Ura” nie będzie prawdziwy, a popłynie z imitatorów. 

Być może właśnie dlatego, że plany bitwy wpadły w ręce wroga, generał Gordow zmienił w nocy rozkazy i nakazał rozpoznanie bojowe siłą batalionu, przyjmując, że w razie powodzenia uderzenie pierwszego batalionu pociągnie za sobą natarcie wszystkich polskich pułków. Jak wynika ze wspomnień Berlinga, ta zmiana rozkazów stała się już po bitwie jednym z podstawowych polskich zarzutów wobec dowódcy armii i decydująco przyczyniła się do niepowodzenia natarcia. Z niejasnych powodów, co znalazło swój wyraz w raporcie Berlinga do generała Gieorgija Żukowa, Gordow skrócił też przygotowanie artyleryjskie ledwie do 40 minut. I tak Polacy poszli do natarcia na zupełnie nierozbite i niezniszczone stanowiska niemieckie.

Ale jeszcze zanim padł rozkaz do ataku, wydarzyło się coś, o czym ludowa historia przez lata wstydliwie milczała. Czytamy o tym w znanej relacji por. Adolfa Wysockiego, dowódcy 3. kompanii 1. batalionu: „Poderwałem żołnierzy do szturmu. Dopadliśmy bagien. Zanurzeni po pas w błocie brnęliśmy ku niemieckim liniom. Cekaemy i artyleria dziesiątkowały nas. Gdyby nie poranna mgła, to zabitych po naszej stronie byłoby o wiele więcej. (…) Przy życiu zostało około 80 żołnierzy. Z całego batalionu pozostało niewielu. Poległ major Lechowicz. Dopadliśmy okopów pierwszej linii Niemców. Trup z naszej strony nadal gęsto padał. I wtedy błysnęła mi myśl: uciekać z tego piekła, przejść na stronę niemiecką, uratować życie. Rozumiałem, że przejdę do drugiego naszego śmiertelnego wroga. Lecz to nie Niemcy mnie aresztowali, to nie oni torturowali w śledztwie i nie u Niemców przeżyłem piekło Kołymy. (…) Skupiłem koło siebie niedobitków mojej kompanii i powiedziałem: kto chce tu zginąć, kto chce dla Polaków nowego Katynia, nowych zsyłek, łagrów, niewoli komunistycznej w Polsce, to niechaj zostaje. Jeżeli tego nie chcecie, idziemy do Niemców”.

Ta historia najsłynniejszego chyba polskiego dezertera, obwożonego przez Niemców po całej okupowanej Polsce i agitującego na rzecz współpracy z wrogiem, niewiele jednak ma wspólnego z prawdą. W istocie cała ta historia przebiegała znacznie prościej. Porucznik Adolf Wysocki zdezerterował jeszcze przed polskim natarciem. Pod pretekstem szukania najlepszej przeprawy przez Mierieję odszedł z kilkudziesięcioma ludźmi i na zawsze zniknął we mgle. Według generała Gordowa podobnie we mgle zniknęło ponad 600 polskich żołnierzy, którzy nie chcieli walczyć za Rosję sowiecką. Pytany 13 października, skąd wziął takie liczby, niezrażony Gordow odpowiedział, że od przesłuchiwanych jeńców niemieckich. I generał major Berling zamilkł. W tej przeklętej bitwie wszystko bowiem było niejasne. Nikt nie rozumiał, dlaczego wraz z natarciem polskim nie ruszyło natarcie skrzydłowych dywizji sowieckich. W związku z tym po pewnym czasie nacierający Polacy dostali niemiecki ogień ze skrzydeł. Porucznik Jan Komorowski, który po dezercji Wysockiego dowodził w czasie bitwy 3. kompanią 1. batalionu, zapisywał w swej relacji apokaliptyczny obraz:

„Moje plutony znalazły się w samym korycie bagnistej Mierei. Upaplani w błocie niektórzy żołnierze zaczęli się tarzać i tracić grunt pod nogami. Tonąc, wzywali pomocy, która znikąd w takim wypadku w ciemności nadejść nie mogła. Krzyki tonących mieszały się z jazgotem artyleryjskim. Do dziś nie jestem w stanie określić strat podczas forsowania tej nieszczęsnej Mierei. Ilu ludzi tam zalało i ilu utopiło się w błocie. Po sforsowaniu Mierei z jej torfowymi rozpadlinami okazało się, że z moich dwóch plutonów około 30 ludzi pozostało na zawsze w grzęzawiskach i do dziś nie ma ich w rejestrach poległych. (…) Szliśmy jednak dalej, powłócząc nogami, oblepieni, z niesprawną, zalepioną błotem bronią. Kiedy zaczęliśmy dochodzić do wzgórza, nagle zamilkła nasza armijna artyleria, a do przedniego skraju obrony np-la pozostało niewiele metrów. Zaniepokoiło mnie to, że urwała się nawała ogniowa, bo ona miała nas wprowadzić w okopy wroga. I wtedy ja miałem dać znać rakietą, aby artyleria nasza przeniosła wał ognia na tyły wroga, a stało się inaczej. Poderwałem więc swoją grupę, by przeć co sił do przodu i zająć niemieckie transzeje, zanim wróg się pozbiera, ale zaledwie zrobiliśmy kilka kroków, na całej szerokości naszej tyraliery zazgrzytały sześciolufowe moździerze wroga. Dałem komendę padnij, ale straty były już ogromne”.

Historyk, który dzisiaj czyta prawdziwe, oryginalne dokumenty dotyczące tej nieszczęsnej walki, skłamanej jak chyba żadna inna polska bitwa, przeciera oczy ze zdumienia na widok nieudolności dowódców i ich beztroski w szafowaniu ludzkim życiem. „Były dwa przypadki ostrzelania własnych wojsk przez własną artylerię – zeznawał po bitwie dowódca 1. Pułku Piechoty ppłk Franciszek Derks. – Pierwszy zaraz po wyjściu do walki, ostrzelały nas katiusze trzema pociskami i rozbiły około plutonu. Drugi wypadek miał miejsce, gdy katiusze uderzyły po wschodnim skraju wsi Trigubowa, gdzie byli nasi ludzie. To zdemobilizowało ludzi i było przyczyną ich panicznego odwrotu”.

Ostrzeliwani przez Niemców z niezabezpieczonych przez Rosjan skrzydeł, ostrzeliwani przez bezkarne niemieckie lotnictwo, ostrzeliwani kilkakrotnie omyłkowo przez własną artylerię, dziesiątkowani, ranni, pozbawieni jakiejkolwiek pomocy i opieki sanitarnej, gdyż dowództwo dywizji zakazało zajmować się rannymi, polscy żołnierze albo próbowali się cofać, albo podnosili się z rękami w górze. „Meldowałem, gdzie się znajduję, że Niemcy kontratakiem odrzucili 1. i 2. batalion ze wsi Trigubowa i że silnym ogniem z prawego i lewego skrzydła ostrzeliwują tyralierę – zeznawał dalej ppłk Derks. – Meldowałem, że nie ma amunicji i że oczekuję pomocy. Około godziny 14 płk Kiniewicz mówił mi, że na pomoc miał przyjść batalion 3. pułku. Na ten batalion czekaliśmy aż do wieczora i nie doczekaliśmy się go. Około godziny 15–16 radiostacja była uszkodzona, a telefoniczna łączność rwała się”. 

Polscy żołnierze, nawet gdyby chcieli się bić za Rosję, nie mieli podczas tej bitwy czym się bić. W relacji zastępcy generała majora Berlinga, płk. Bolesława Kiniewicza (we wszystkich oryginalnych dokumentach z tej bitwy późniejszy płk Bolesław Kieniewicz występuje jako Kiniewicz), zawarta jest informacja, że na polu walki żołnierze porzucili około 50 proc. stanu broni. Dlaczego? Oto już około południa 12 października zaczęło brakować amunicji. W żadnym znanym filmie fabularnym o tej legendarnej bitwie nie ma prawdziwego obrazu żołnierzy i oficerów czołgających się do rannych i poległych kolegów, by szukać choćby jednej pełnej ładownicy. Przeklęta bitwa. Ludzie ginęli, bo ktoś zapomniał dostarczyć amunicji, bo ktoś nie wiedział, że na drodze ataku znajduje się bagno, w którym trudno było się poruszać ludziom, a cóż dopiero czołgom, bo ktoś zaniedbał wezwanie na pomoc sowieckiego lotnictwa i żołnierze byli ostrzeliwani przez bezkarne niemieckie samoloty jak we wrześniu 1939 r. Ginęli, bo ktoś nie sprawdził sprawności radiostacji i pozbawił walczące oddziały elementarnej łączności. Ginęli, bo jacyś dowódcy idioci podrywali ich do ataku bez broni i amunicji.

Z 2800 żołnierzy 1. pułku po bitwie doliczono się ledwie 500. Z 12 600 żołnierzy 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki na zbiórce 16 października stanęło ledwie 4600. W raporcie skierowanym 17 października 1943 r. do dowódcy Frontu Zachodniego generała Wasilija Sokołowskiego dowódca 33. Armii generał pułkownik Wasilij Gordow meldował: „Dowódca 1. Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki generał major Berling w swym raporcie z bojowych działań dywizji do faktów podszedł nieobiektywnie, ukrył bowiem fakty mówiące o niskiej bojowej jakości i moralnej niestałości jego dywizji. (…) Pierwsza Polska Dywizja Piechoty zajęła dogodne pozycje do ataku już w nocy 11 października, a jej główne bataliony znajdowały się na przednim skraju naszych pozycji już w nocy na 10 października. Dowódca dywizji generał major Berling, mając do dyspozycji dwie doby do planowanego natarcia, motywując niegotowością do aktywnych działań, uchylił się od dokonania bojowego rozpoznania przeciwnika 10 i 11 października i tylko o 6 rano 12 października zarządził bojowe rozpoznanie jednym batalionem”. Jak wynika z polskich dokumentów, owo fatalne rozpoznanie bojowe siłą batalionu zostało nakazane przez samego Gordowa. 

„Podczas pierwszego już nalotu lotnictwa przeciwnika – meldował dalej Gordow – i podczas artyleryjskiego ostrzału utracono w polskiej dywizji jakiekolwiek dowodzenie i kierowanie oddziałami. Nastąpiło przemieszanie oddziałów na polu walki i dywizja przemieniła się w bezwładną kupę ludzi. Przeciwnik, widząc to, nieznacznymi siłami przeszedł do kontrataku, w rezultacie którego część żołnierzy polskiej dywizji bez sprzeciwu poddała się do niewoli. (…) Wiele było żądań od dowódcy 1. polskiej dywizji, by wypełniła postawione jej zadania, a ostatnio zameldował, że w pułkach zostało po 200–300 ludzi i dywizja nie jest w stanie wykonać zadania. Wezwany 13 października we własnej osobie do dowództwa armii dowódca polskiej dywizji generał major Berling nie umiał mi zameldować liczebności oddziałów i wysokości poniesionych strat. (…) Widząc to, że wielka część 1. polskiej dywizji rozbiegła się i mieli według zeznań jeńców nastawienie na przechodzenie żołnierzy na stronę wroga, wielu moich oficerów było 13 października zdania, że należy 1. Polską Dywizję Piechoty zdjąć z frontu i wywieźć na tyły, co też niezwłocznie uczyniono”.

W polskiej literaturze przedmiotu żywe jest do dziś przekonanie, że za fatalny przebieg bitwy pod Lenino odpowiedzialność ponosi ów generał pułkownik Wasilij Nikołajewicz Gordow, który za swe winy, wykazane przez specjalną komisję przysłaną z Moskwy, został odwołany z frontu, a wreszcie rozstrzelany na rozkaz Stalina. Prawdziwa historia potoczyła się jednak nieco inaczej. Gordow rzeczywiście został odwołany, ale dopiero w marcu 1944 r., by objąć dowództwo 3. Gwardyjskiej Armii 1. Frontu Ukraińskiego. Nie dość, że w ogóle nie został ukarany, to jeszcze 6 kwietnia 1945 r. nadano mu tytuł Bohatera Związku Radzieckiego. Faktem jest natomiast jego skazanie i rozstrzelanie 24 sierpnia 1950 r. za krytykowanie Stalina i przywództwa partii, ale to nie miało już nic wspólnego z bitwą pod Lenino. 

Bez względu na to, co wypisywała polska propaganda komunistyczna, bitwa pod Lenino była kompromitującą klęską przywództwa politycznego i dowództwa wojskowego 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. I choć nikt tego do dzisiaj nie mówi głośno, była najkrwawszą polską bitwą ostatniej wojny. Bez wątpienia zginęło więcej żołnierzy niż w jakiejkolwiek bitwie września 1939 r., na Monte Cassino czy w Normandii. Była bitwą przegraną. Polskim fatalnym obyczajem szukano więc winnych. I znaleziono w osobie dowódcy 1. Pułku Piechoty ppłk. Franciszka Derksa, urodzonego w Poninkach niedaleko Kamieńca Podolskiego w 1907 r. W Armii Czerwonej służył od 1922 r, kiedy jako ochotnik zgłosił się do kawalerii. W 1927 r. ukończył szkołę oficerską w Moskwie. Do dywizji kościuszkowskiej trafił w stopniu podpułkownika 25 maja 1943 r. W rubryce narodowość wpisywał: polska. I należy mu wierzyć, skoro żona (o dzieciach nic nie wiemy) została wywieziona do posiołka Uchta w Republice Komi. Tenże ppłk Derks już 18 października, ledwie kilka dni po bitwie, został zatrzymany i oskarżony o przestępstwo z art. 48 kodeksu wojskowego Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.

Formalnie oskarżono go o to, że „w czasie działań bojowych: a) nie zabezpieczył sobie należytej łączności z dowództwami batalionów, własnym sztabem, sąsiadami, sztabem dywizji, skutkiem czego wkrótce po wyruszeniu do natarcia przestał faktycznie dowodzić pułkiem, a ku końcowi dnia ostatecznie stracił orientację i sam oderwał się od własnego pułku, pozostawiając go bez dowództwa; b) dopuścił do tego, że wbrew rozkazowi mniej więcej w połowie dnia bataliony naszły na siebie wzajemnie i przemieszały się, tworząc w ten sposób niezróżniczkowaną masę, skutkiem czego jakikolwiek dowodzenie stało się niemożliwe; c) nie zabezpieczył skrzydeł pułku w natarciu żywą siłą i ogniem, skutkiem czego dopuścił do powstania luki pomiędzy pułkiem a sąsiadami z prawa i z lewa i naraził pułk na niebezpieczeństwo obejścia przez nieprzyjaciela”.

Akta sprawy ppłk. Derksa, które cudem ocalały dla historii, stanowią dokument o kapitalnym znaczeniu. W zeznaniach kilkudziesięciu oficerów spod Lenino, składanych na gorąco ledwie kilka dni po bitwie, maluje się obraz polskiego nieszczęścia. Jak zeznają oficerowie, ppłk Derks nie jest winien niezabezpieczenia sobie łączności, bo jeszcze przed bitwą zjawił się na jego punkcie dowodzenia zastępca dowódcy dywizji płk Kiniewicz i zabrał mu jedyną sprawną radiostację. Ppłk Derks nie jest też winien bałaganu i przemieszania się batalionów, bo jeśli własna artyleria strzela do swoich żołnierzy, to trudno się dziwić, że ulegają panice. Podobnie zarzut, że nie zabezpieczył skrzydeł, jest o tyle absurdalny, że na owych skrzydłach miało nastąpić natarcie dwóch sąsiednich sowieckich dywizji, które nie poszły do przodu nawet o krok.

Kilkudziesięciu uczciwych ludzi, polskich oficerów, świadczy prawdę wbrew opinii dowództwa dywizji – generała majora Berlinga, płk. Kiniewicza i płk. Sokorskiego. Wspaniały, dramatyczny materiał dokumentarny. 26 października sprawa kończy się umorzeniem przez prokuratora kpt. Jędrychowskiego, który stwierdza, że zaniedbania nie mają znamion przestępstwa ściganego przez kodeks karny. Ppłk Derks nie był więc dezerterem, nie był w czasie bitwy w sztok pijany i – jak się okazało dowodnie – nie był widziany podczas bitwy w rowie na pewnej kobiecie (podawano nawet jej personalia). Co więcej – jak udało się ustalić uczciwym badaczom bitwy pod Lenino – dowódca 1. Pułku Piechoty ppłk Derks, który liczył sobie ledwie 36 lat, wyszedł z tej przeklętej bitwy siwy jak gołąb. I tak się pisze historię.