Od końca XVI wieku do czasów wojny krymskiej zasadniczym uzbrojeniem żołnierza piechoty pozostawała odprzodowa długa broń palna z lufą o gładkim przewodzie. Brak gwintu umożliwiał szybkie ładowanie, a właśnie szybkostrzelność, a nie precyzja strzału, była najbardziej wówczas pożądana. Zdając sobie jednak sprawę z zalet broni gwintowanej, część żołnierzy wyposażano w drogie sztucery. Elitarne formacje strzelców, rekrutowane głównie z myśliwych i leśników, walczyły w tyralierze i prowadziły precyzyjny, celowany ogień, dezorganizując szyki nieprzyjaciela. Z oddziałów takich słynęły w XVIII wieku zwłaszcza Austria i Prusy. To właśnie one stały się inspiracją dla formacji naszych strzelców.
Dzięki gwintowi w lufie kula wystrzelona ze sztucera nabierała rotacji, co zwielokrotniało zasięg i celność. Grubsze niż w standardowych karabinach ścianki luf pozwalały na stosowanie większego ładunku prochu. Aby gwint spełniał swą funkcję, kula musiała być do niego dobrze dopasowana i dlatego miała średnicę większą niż przewód lufy (w gładkolufowych karabinach była ona mniejsza). Do wbicia owiniętej uprzednio w naoliwioną szmatkę kuli wykorzystywano drewniane młoteczki, po czym dalej dobijano ją stemplem. Aby usprawnić ładowanie, lufy sztucerów były krótsze od karabinowych. Kolejnymi wyróżnikami były skalowany celownik oraz przyspiesznik strzału w postaci dodatkowego języka spustowego. Czasochłonny proces ładowania powodował, że szybkostrzelność sztucerów była mniejsza niż gładkolufowych karabinów. W kozienickiej manufakturze, założonej z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, produkcję broni uruchomiono w 1788 roku. Zachowany do naszych czasów sztucer, jeden z kilkuset wyprodukowanych, posiada lufę gwintowaną o siedmiu bruzdach prawoskrętnych, kalibru 16,4 mm, z zewnątrz ośmiogranną. Na części wylotowej znajduje się kulkowa muszka, w części tylnej zaś regulowany szczerbinkowy celownik. Zastosowano zamek skałkowy typu francuskiego, z kurkiem esowatym i baterią. Mechanizm spustowy wyposażony jest w przyspiesznik typu niemieckiego, kabłąk spustu ma odgięty dla lepszego chwytu warkocz. Łoże i kolbę sztucera wykonano z drewna orzechowego; okuta stalowym trzewikiem kolba zaopatrzona jest w przykład policzkowy (bakę) i ma pojemnik na zapasowe skałki. Na tylnej części lufy wybite są numer seryjny No-87, herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a także sygnatura fabryki „Z KOZIENIC". Na kolbie z kolei wyryte jest nazwisko „Józef Borzęcki". Waga sztucera wynosi 3,87 kg, długość 1090 mm (lufy 700 mm). Na uwagę zasługuje solidne wykonanie i ergonomiczność konstrukcji.
Autor jest pracownikiem naukowym Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Zbroje późnośredniowieczne
U schyłku średniowiecza (XV wiek) płatnerze dochodzą do doskonałości w konstruowaniu pełnych zbroi płytowych. Promieniujące na całą Europę ośrodki znajdowały się we Włoszech, zwłaszcza w Mediolanie, oraz w Niemczech (Augsburg i Norymberga). W obu krajach wyodrębniły się odmienne szkoły, co znalazło odzwierciedlenie w stylistyce. Północnowłoskie warsztaty lubowały się w kształtach stonowanych, łagodnych, płaszczyznach gładkich. Niemcy konstruowali zbroje o zdecydowanie bogatszym wyglądzie, co czyniło z ich wytworów dzieła sztuki nawiązujące formą do tendencji panujących w modzie i architekturze. Tak powstała zbroja gotycka, która dojrzałą formę uzyskała w latach 80. XV wieku.
Rapier – wąski do pchnięć, szeroki do cięć
Rapier, bezpośrednio wywodzący się z miecza, wykształcił się w XVI wieku na zachodzie Europy. Bardzo szybko zdobył wielką popularność – zarówno w świecie cywilów, jak i w wojsku. Powstało wiele szkół szermierczych oraz rozmaitych typów rapiera różniących się formą oprawy rękojeści – zawsze mniej lub bardziej rozbudowanej – i głowniami (wąskie, typowo pojedynkowe, sposobne zwłaszcza do pchnięć oraz szerokie, ciężkie, bojowe, umożliwiające cięcia). Wszystko to sprawiło, iż zachodnioeuropejska terminologia jest pod tym względem dalece rozbudowana, natomiast w Polsce, gdzie od połowy XVI wieku dominowała szabla, wszelka niemal broń o prostej klindze i złożonym systemie osłony ręki nazywana jest rapierem.
Skomentuj