Jerzy Szcześniak
Brody. Jeniecki obóz pracy NKWD 1939–1941
Książka i Wiedza

O ich losie przesądziła decyzja Biura Politycznego KC WKP(b) – już z września 1939 roku – o przebudowie 300-kilometrowej drogi strategicznej Nowogród Wołyński – Lwów, co też uczyniono rękoma polskich jeńców. Z czasem użyto również Polaków do budowy dróg na innych odcinkach oraz modernizacji lotnisk znajdujących się w nowej sowieckiej strefie nadgranicznej. Tuż przed wojną z Niemcami w sumie pracowało tam 14 135 polskich jeńców. W trakcie ewakuacji obozu od niemieckich bomb i kul sowieckich strażników zginęło – według danych sowieckich – od 1834 do 1968 jeńców.

Relacje więzionych osób, w najwyższym stopniu przygnębiające, ukazują sowieckie metody stosowane wobec Polaków. Wyniszczająca praca, głodowe racje żywieniowe, brak podstawowych środków higieny, bezmyślna indoktrynacja – wszystkie te elementy decydowały o wzajemnych stosunkach więźniów i ich strażników. Warto tu zwrócić uwagę, że kierownictwo obozu było żydowskie. Naczelnikiem był doktor (!) Jerzy Brandwein (Brandwajn), który w przemowach do jeńców miał zwyczaj podkreślać, że „polskie pany Polskę przehulały i gnębiły Żydów i robotników, a obecnie nastąpiła swoboda". Brandwein pełnił też funkcję naczelnika V odcinka medycznego. W maju 1940 roku zastąpił go Jakow Markowicz Korchin. Naczelnikiem punktu obozowego odcinka był Nikołaj Aleksiejewicz Tichonow, a inspektorem oddziału ewidencyjno-rozdzielczego Szija Abramwicz Karin.

W 1939 roku w Brodach żyło 10 tys. Żydów – 60 proc. ogółu mieszkańców. Ich stosunek wobec polskich jeńców, zwłaszcza w pierwszym okresie sowieckiej okupacji, był zdecydowanie wrogi. Także współwięźniowie żydowskiego pochodzenia (było ich około 9 proc.) nie zapisali się dobrze w jenieckiej pamięci. Ludwik Kamiński wspominał: „Za drobną cenę ulgi i przywileju byli zdrajcami, donosicielami, szpiegami, naiwnymi podsłuchiwaczami podczas prowadzenia rozmów, prowokatorami ekscesów, ażeby stworzyć dowód nielojalności któregokolwiek z jeńców, żeby go oskarżyć".

—k.m.