Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944–1963,
Wybór i opracowanie Marta Markowska.
Konsultacja naukowa
dr Sławomir Poleszak,
(IPN Lublin) Ośrodek KARTA.
Fundacja Niepodległości,
2013

Była to ostatnia walka żołnierza Rzeczypospolitej, broniącego jej od września 1939 r. Tak symbolicznie zakończyła się historia Żołnierzy Wyklętych. W tym roku upłynie 50 lat od tamtego dnia.

W związku z rocznicą Fundacja Niepodległości wspólnie z partnerami: Ośrodkiem KARTA, Instytutem Pamięci Narodowej i Muzeum Powstania Warszawskiego, uruchomiła projekt „2013 Rokiem Żołnierzy Wyklętych". Celem ogólnopolskiej całorocznej akcji jest jak najszersze przekazanie – przede wszystkim młodym – postaw i dziejów antykomunstycznego podziemia niepodległościowego i upamiętnienie jego zbrojnej walki. Częścią projektu jest wydana właśnie książka „Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944–1963" przygotowana w Ośrodku KARTA pod redakcją Marty Markowskiej.

Publikacja składa się z 10 części opisujących kolejne etapy działania struktur partyzantki antykomunistycznej, rozpadających się stopniowo pod ciosami komunistycznej machiny przemocy i śmierci. Ten dramat przedstawiają relacje dowódców i żołnierzy podziemia, fragmenty sprawozdań funkcjonariuszy UB, raportów sowieckich wyższych kadr NKWD. Większość źródeł jest wcześniej niepublikowana, uzyskana z kwerendy przeprowadzonej przez IPN.

Z cytowanych relacji Wyklętych bije konsekwencja i upór wynikające z wiary w wyznawane zasady. Mimo wiadomości o coraz większych stratach, o poległych, represjach, mordach i zdradach, mimo że po latach chodziło już tylko o przetrwanie. Wierzono w dziejową sprawiedliwość i żywotność idei Polski niepodległej.

„Ugoda rozpoczęła swe urzędowanie. Podłość przelewa się rynsztokami cuchnącymi. Męty społeczne i oportunizm rozrastają się jak liszaj. Ale Polska się broni. Polsce rady nie dadzą. Nikt nie wypruje z żył polskich walki o wolność, o przyrodzone Polsce prawa, o Wilno i Lwów. Polska walczy, pomimo sprzeniewierzeń i zdrad, pomimo ugody, pomimo trądu demoralizacji życia pod wpływem działania rozkładowego okupanta, pomimo nieporozumienia i kłótni pomiędzy Polakami. Życie polskie bije tętnem walki o wolność i nienawiści do wroga" – tak w maju 1946 r. opisał swoje przemyślenia Henryk Józewski, były wojewoda wołyński, działacz konspiracyjnego Stronnictwa Demokratycznego w liście do Prezydenta RP na uchodźstwie Władysława Raczkiewicza.

Uzupełnieniem treści jest zestaw krótkich biogramów autorów zawartych w książce relacji.

Posłowie do książki ukazujące tło historyczne wydarzeń napisał konsultant historyczny książki, dr Sławomir Poleszak, dyrektor Biura Edukacji Publicznej w lubelskim oddziale IPN. Książka jest więc kompendium wiedzy o czasach walki ostatnich żołnierzy II RP, może stać się znakomitym materiałem dla nauczycieli.