Leopold szybko nauczył się, że jego pozycja królewskiego syna sprawia, iż wielu pragnie wkupić się w jego łaski. Nauczył się także to wykorzystywać dla własnych celów. Sam często postrzegany był już później przez pryzmat swojego wyglądu – wysokiego wzrostu, długiej brody i nosa, o którym Disraeli pisał: „To taki nos jak z bajki o księciu, który został przeklęty przez złośliwą wróżkę”.

Mały kraj małych ludzi

W 1853 r. 18-letni Leopold podczas oficjalnej wizyty w Wiedniu poznał swoją przyszłą żonę, arcyksiężniczkę Marię Henriettę. Młodzi nie zapałali do siebie nawet sympatią. 16-letnia księżniczka słynęła ze swych hippicznych pasji oraz z bezpośredniego, często sprzecznego z etykietą stylu bycia. Leopold był jej przeciwieństwem. Wyniosły, opryskliwy – jak mówiła o nim jego kuzynka angielska królowa Wiktoria – był postacią bardzo osobliwą, mającą w zwyczaju mówić ludziom nieprzyjemne rzeczy. Nawet o swojej ojczyźnie zwykł mawiać, nie kryjąc pogardy, że to „mały kraj małych ludzi”. Wyjątkowo frustrującymi były dla niego porównania Belgii z jej wielkimi sąsiadami: Francją Napoleona III i Cesarstwem Niemieckim. Tym, co budziło atencję Ludwika, był handel. Jego podróże zagraniczne stawały się okazją do powstawania coraz to nowych wizji powiększenia królestwa. W Egipcie chciał stworzyć linię obsługującą parowce, łączące Aleksandrię z Antwerpią. Miał nadzieję kupić także znajdujące się w delcie Nilu jeziora, które po osuszeniu miałyby stać się kolonią belgijską.

Podczas wizyty w Sewilli niemal całe dnie spędzał w budynku dawnej giełdy, gdzie znajdowało się archiwum dokumentów związanych z hiszpańskim podbojem Ameryki. „Jestem bardzo zajęty – pisał w jednym z listów – brnąc przez archiwa (…) i obliczając, jakie zyski przynosiły i przynoszą Hiszpanii kolonie”. Dwa lata później wyruszył w podróż, by zwiedzić brytyjskie posiadłości: Cejlon, Indie i Birmę. Przy okazji mógł się także przekonać, jak funkcjonują kolonie należące do niewielkiej przecież Holandii, co wywołało jego ogromne niezadowolenie i dodatkowo wzmocniło jego dążenia do rozwoju kolonialnego Belgii. Myśląc o nowych posiadłościach dla swojego kraju, zastanawiał się także nad organizacją i wykorzystywaniem przez Holandię prywatnych przedsiębiorstw, które miały pozycję monopolisty w regionie, a których jednym z największych udziałowców był król holenderski. Za jeden z motorów gospodarki kolonialnej uważał  Leopold pracę niewolniczą. Tylko ona miała moc do „ucywilizowania i podźwignięcia tych leniwych i zepsutych ludzi Dalekiego Wschodu”. Sceptycznemu, jeżeli chodzi o rozwój kolonializmu, ministrowi finansów podarował kawałek marmuru z ruin Akropolu oprawiony w medalion z portretem Leopolda, otoczonym inskrypcją: „Belgia musi mieć kolonię”.

Poszukiwanie ziem, które mogłyby stać się belgijskimi koloniami, stało się dla Leopolda obsesją. Był zainteresowany ziemiami w Ameryce Południowej, ulokował pieniądze w Kampanię Kanału Sueskiego, chciał kupić Fidżi, myślał o rozwoju kolei w Brazylii czy wydzierżawieniu ziemi na dzisiejszym Tajwanie.

W książce Adama Hochschilda czytamy: „Listy i notatki Leopolda, nieustannie nagabującego kogoś o zdobycie jakiejś kolonii, wydają się głosem człowieka, któremu jako dziecku brakowało miłości, a który jako dorosły obsesyjnie szuka jakiegoś emocjonalnego substytutu – niczym ktoś, kto wikła się w niekończący spór o miedzę z sąsiadem albo o spadek z rodzeństwem. Pragnienie posiadania więcej może stać się nienasycone, a jego nadchodzące spełnienie tylko powiększa pierwotne uczucie braku i pobudza do dalszego gromadzenia”.

Czym usprawiedliwić to dążenie do posiadania nowych ziem w Azji i Afryce? Sama chęć wzbogacenia się nie była wystarczającym usprawiedliwieniem. Zwolennicy kolonializmu sięgali zatem często po zupełnie inne argumenty, takie jak konieczność chrystianizacji pogan, niesienie cywilizacji dzikim czy upowszechnianie dobrodziejstw wolnego handlu, a nawet (co było częste w przypadku działań kolonizacyjnych w Afryce) eliminacja arabskich handlarzy niewolników. Tak też mówił o tym Leopold, przynajmniej na początku. Jednak szybko przestał ukrywać, że to, co go interesuje przede wszystkim, to pieniądze i władza.

Leopold II objął tron w 1865 r. W roku 1876 zorganizował konferencję odkrywców i geografów z całej Europy. Wzięło w niej udział 13 uczonych belgijskich i 24 z zagranicy. W mowie powitalnej tak określił cele tego wydarzenia: „Otworzyć dla cywilizacji jedyną część globu, do której jeszcze nie dotarła, przebić mroki otaczające całą tamtejszą ludność – oto, ośmielam się powiedzieć, krucjata godna wieku postępu”.

Podczas wykładów i debat powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Amerykańskie, którego siedzibą miała być Bruksela, a pierwszym prezesem został wybrany przez aklamację Leopold II. Król wiedział już wówczas, że nie ma żadnych potencjalnych kolonii do kupienia, że kolonię trzeba zdobyć i to nie pod hasłami wojennymi, ale raczej pod osłoną dobroczynności.

Jak potoczyłyby się losy króla marzyciela, gdyby na jego drodze nie pojawił się H.M. Stanley, dowódca Anglo-Amerykańskiej Ekspedycji Odkrywczej w Afryce, w czasie której odkryto miejsce, będące do tej pory białą plamą na mapie Afryki: dorzecze Konga – „rzeki, która połyka wszystkie rzeki”.  On też zafascynowany był nowo odkrytymi terenami i możliwościami, jakie się z ich wykorzystaniem wiązały. Podobnie jak Leopold wzywał do walki z „arabskimi handlarzami niewolników”, bezbożnością i moralnym upadkiem tubylców, obnoszących się „nieskromnością swojej nagości”, a więc do pokonania tych „przeszkód dla handlu w Afryce Środkowej”. Leopold bacznie śledził prasowe  doniesienia i relacje z wyprawy Stanleya publikowane na łamach „Times of London” czy „Daily Telegraph” i wysłał mu list powitalno-gratulacyjny, gdy tylko podróżnik wrócił do Europy.

Odkrycie nowej, nienależącej do nikogo ziemi pośrodku kontynentu afrykańskiego spowodowało, że Leopold poczuł, że tym razem szczęście się do niego uśmiechnęło i  może to być kolonia, o której od dawna marzył. Obawiając się, że zbyt szybkie odkrycie kart spowoduje reakcje Brytyjczyków, Belgijski władca nakazał  swoim urzędnikom, by dyskretnie zainteresowali się sprawą. „Nie chcę ryzykować (…) utraty szansy na zapewnienie nam kawałka tego wspaniałego, afrykańskiego tortu” – powiedział jednemu z nich. Drobnymi kroczkami, wykorzystując wiedzę o przywarach ludzkiej natury, 10 czerwca 1878 r. Leopoldowi udało się ściągnąć Stanleya do Belgii. Kiedy Leopold II zasiadł na tronie, Kongo było jeszcze nieodkrytym miejscem na mapie świata. Dla niego było ostatnią szansą na posiadanie kolonii. Wszystkie inne były już zajęte, dlatego Kongo musiało być jego za wszelką cenę. Nie liczyły się koszty. Podobnie jak jego ojciec, Leopold II wierzył, że posiadanie kolonii jest kluczem do potęgi i wielkości państwa. Król ojciec w czasie swego panowania kilkakrotnie podejmował bezowocne próby zdobycia nowych terytoriów dla Belgii, synowi miało się to udać.

Leopold II żył w drugiej połowie XIX w., ale mentalnie był daleko w tyle za jemu współczesnymi. Anglia, Francja, Holandia w ciągu ostatnich 25 lat XIX w. prowadziły politykę, w myśl której kolonie nie musiały przynosić im finansowych korzyści, ich obowiązkiem natomiast było inwestowanie w kolonie. Dochody z kolonii powinny w dużym stopniu tam pozostawać i służyć finansowaniu administracji, armii, zachowaniu spokoju wśród ludności tubylczej. Leopold II wyznawał zupełnie inną filozofię. Kolonia ma dawać pieniądze kolonizatorowi, a nie na odwrót.

Stanely cieszył się reputacją budowniczego, człowieka niosącego pokój. W rzeczywistości niszczył to, co napotkał, a w to miejsce budował coś innego. Do osiągnięć podróżnika miało należeć nawrócenie na chrześcijaństwo cesarza Ugandy. Szkopuł w tym, że by to uczynić, do dziesięciorga przykazań dodał jedenaste, które głosiło: „Okazuj cześć królom i szanuj ich, gdyż są oni wysłannikami Boga”. Stanely słynął także z okrutnych kar, jakie wymierzał tragarzom i pomocnikom, o których pisał: „są bezbożnymi, kłamliwymi, złodziejskimi niegodziwcami, którzy sprawiają, że człowiek tylko nienawidzi samego siebie za swoją głupotę i chęć dokonywania wielkich rzeczy w towarzystwie tak nędznych niewolników”. Rzucają nowe światło na dobroczynny, filantropijny charakter kolonizacji Konga. Niesienie łaski wiary chrześcijańskiej również było wątpliwe. To, co krzewił, to nową ekonomię, nową gospodarkę, nowy porządek polityczny, który miał służyć Zachodowi, a przede wszystkim królowi Leopoldowi II. Stanley budował drogi, mosty, a nawet małe linie kolejowe. Szybko zyskał przydomek „niszczyciela skał”. Stopniowo przedsięwzięcie króla Belgów nabierało komercyjnego charakteru. Kongo Assotiation okazało się organizacją nastawioną wyłącznie na zysk. Wiedziony chęcią zysku Leopold II dążył do podpisania nowych traktatów, ustanawiających go jedynym właścicielem Konga. Jego urzędnicy pod przewodnictwem Stanleya podstępem pozyskali zgody lokalnych władców plemiennych, wykorzystując ich naiwną wiarę, że biały człowiek ma władzę nad wszystkim, nawet nad słońcem. Dzięki tym dokumentom nikt nie mógł podważyć prawa króla do nowych ziem. Dzięki sprawnej dyplomacji przekonał także do swoich działań przywódców państw zachodnich, którzy podczas kongresu w Berlinie w 1884 r. uznali go za pełnoprawnego kolonizatora Konga. Nie jest pewne, czy znali dokładnie zamysły Leopolda. Bismarckowi wydawało się, że lepiej będzie, gdy Kongo przypadnie małemu i słabemu krajowi. To miało pozwolić niemieckim kupcom na prowadzenie korzystniejszych interesów, niż gdyby ziemie te przypadły Francji, Portugalii czy Anglii. Gwarancja wolnego handlu załatwiała wszystko. Ważnym elementem był też strach przed konkurencją: Brytyjczycy okazali się bardziej skłonni do zgody, gdy usłyszeli od Belga, że jeśli przywódcy zachodni nie wyrażą zgody, będzie zmuszony całkowicie wycofać się z kontynentu, a to oznaczałoby, że zgodnie z postanowieniami międzynarodowymi prawo pierwokupu będzie miała Francja. Nie bez znaczenia był również fakt, że przywódcy europejscy za korzystne ekonomicznie uważali pozyskanie jedynie wybrzeży Afryki, zupełnie nie doceniając terenów w głębi kontynentu.

29 maja 1885 r. król Belgii Leopold II mocą dekretu przemianował swój nowy, prywatny kraj, nadając mu nazwę Wolne Państwo Kongo. Szybko młode państwo dostało także własny hymn o znamiennym tytule „W przyszłość”… Kongo stało się własnością Leopolda. Dla rdzennej ludności oznaczało to początek piekła, makabryczna maszyna ruszyła. Kolejne dokumenty wzmacniały pozycję Leopolda. Potwierdzały, że cała produkcja drewna należy do państwa, a ludność tubylcza może tylko prowadzić jego uprawę dla państwa. Kongo stało się obozem pracy. Sytuację w kolonii nadzorowała licząca 16 tys. dobrze uzbrojonych żołnierzy armia. O tym, jak wyglądały belgijskie rządy w Kongu, jako pierwszy opowiedział George Washington Williams, prawnik, dziennikarz, pastor i historyk. Swoje zarzuty zawarł w kilkustronicowym „Liście otwartym”. Wśród nich znalazły się oskarżenia skierowane przeciwko Stanleyowi. „Dreszcz przeszywa prosty lud, o którym piszę. Pamiętają jego [Stanleya] złamane obietnice, rzęsiste przekleństwa, gwałtowny charakter, ciężkie razy, brutalne i surowe metody, którymi pozbawił ich ziemi”. Zarzucał także, że nowe państwo powstało na kłamstwie, gdyż niespełnione zostały zapewnienia o uczciwych rządach, szkołach i szpitalach dla rdzennych mieszkańców. „Sądy Jego Królewskiej Mości są nieskuteczne, niesprawiedliwe, stronnicze i niewydolne – pisał Williams. – Rząd Waszej Królewskiej Mości zajmuje się handlem niewolnikami, hurtowym i detalicznym. Kupuje, sprzedaje, a także kradnie niewolników”. List rozpowszechniany był w Europie i Ameryce i spotkał się z gwałtowną reakcją Leopolda, choć mało kto mu wierzył. Brytyjski poseł w raporcie do kraju pisał: „Pułkownik Williams może rzeczywiście być tym, kim król twierdzi, że jest, ale podejrzewam, że w tej ulotce jest sporo prawdy, której nie sposób zaprzeczyć”. Pogłoski o dramatycznej sytuacji ludności Konga pojawiały się już wcześniej, jednak dopiero „List otwarty” był oficjalną i powszechnie dostępną relacją. Był pierwszym oskarżeniem Leopolda II o zbrodnie przeciwko ludzkości.

Przekleństwem Konga miał się stać rozwój komunikacji i transportu, a co za tym idzie, ogromne zapotrzebowanie na gumę i kauczuk. Wydarzyło się coś, o czym Leopold II nawet nie śnił. Jego kolonia szybko stała się monopolistą na rynku kauczuku. Wizja ogromnych, niewyobrażalnych zysków sprawiła, że władze – chcąc zmaksymalizować zyski – posuwały się do stosowania niebywale surowych kar za wszelkie opóźnienia czy niedostateczne zbiory. Rozpoczął się terror, morderstwa, podpalenia wiosek. Często działania te, o których informacje trafiały do opinii publicznej w Europie i Ameryce, przypisywane były „arabskim handlarzom żywym towarem”. Symbolem terroru stały się odcięte prawe dłonie. Wszyscy, którzy odmawiali lub nie byli w stanie pracować, mieli zostać zastrzeleni. Dowodem dokonanego wyroku miała być odcięta prawa dłoń, która była dowodem wystrzelenia jednego pocisku. Jeżeli jednak żołnierz chybił, by nie ponosić konsekwencji, ucinał dłonie niewinnym ludziom, by rachunek się zgadzał.

W 1880 r. w Kongu mieszkało 20 mln ludzi, a 40 lat później było ich o połowę mniej. W niektórych regionach o 60, 70, a nawet 90 proc. mniej. Krytyka okrucieństwa dziejącego się w Kongu wywoływała wściekłość Leopolda II, ale nie zaprzeczał, taka była bowiem – jego zdaniem – „cena za rozwój ekonomiczny i trzeba było ją ponieść”. Wielkie marzenie, które towarzyszyło Leopoldowi II od wczesnej młodości, spełniło się, a spełnienie to stało się przekleństwem dla milionów ludzi. O tym marzeniu do tej pory nie mówi się w Belgii otwarcie. W dalszym ciągu rzadko się o nim wspomina. Czy gdyby ofiarami nie była ludność Afryki, ale mieszkańcy Europy, byłoby inaczej? Zapewne. Trzeba pamiętać, że to zwycięzcy, a więc silniejsi, piszą historię.