Żadna z polecanych książek nie jest nowością wydawniczą. To wznowienia ale poprawione i rozszerzone. Tytuły zaś zasługują – zwłaszcza w obecnej sytuacji geopolitycznej – na naszą szczególną uwagę. W dobie odradzających się nacjonalizmów i trzeszczącej w szwach Unii Europejskiej, gdzie masowy napływ bliskowschodnich imigrantów budzi coraz bardziej skrajne nastroje i wymusza na rządach poszczególnych państw powrót do zamykania granic, a nawet budowę nowych murów, warto przypomnieć sobie, jak bardzo zabiegaliśmy o współistnienie w ramach Europy – przy zachowaniu odrębności narodowo-kulturowej.

O tym, że nie jesteśmy oderwaną od światowej geopolityki enklawą, w sposób dobitny przekonuje praca wybitnego naukowca i publicysty,profesora Andrzeja Garlickiego, prezentująca historię polityczną lat 1815–2004 (w nowym wydaniu kalendarium najważniejszych wydarzeń w Polsce i na świecie zostało doprowadzone do 2015 r.). Tą książką profesor Garlicki wpisał dzieje Polski w historię powszechną. Osią tekstu są wydarzenia polityczne, rozgrywki dyplomatyczne i konflikty zbrojne, autor nie stroni jednak od przedstawiania również aspektów społecznych, gospodarczych czy kulturowych. Otrzymujemy dzięki temu pełny opis procesu dziejowego w całej jego złożoności, bez łatwych ocen i uproszczeń. Rozdziały poprzedzone są wyróżnionymi punktowo zagadnieniami, jakie czytelnik odnajdzie w tych swoistych wykładach o wielorakich geopolitycznych uwarunkowaniach poszczególnych wydarzeń w historii świata, które – jak się okazywało – miały znaczenie dla dziejów Polski. „Ta książka łamie reguły gatunku.

Autor nie omawia wydarzeń punkt po punkcie. Wykład historii XIX i XX w.w wydaniu Andrzeja Garlickiego jest pasjonującą narracją, splatającą historię Polski z historią powszechną. Są w niej wszelkie niezbędne daty i wydarzenia, wielcy ludzie i wielkie bitwy. Najważniejsze jest jednak ukazanie procesu dziejowego w całej jego złożoności”. A przy tym autor, na poparcie własnych tez i przemyśleń, cytuje wiele wypowiedzi zarówno polskich, jak i światowych polityków, przywołuje treść dokumentów czy ustaw, które znacząco wpłynęły na losy naszego kraju. Wiele miejsca poświęca Garlicki m.in. odradzaniu się Polski po 123 latach zaborów, po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., a zwłaszcza konferencji pokojowej w Paryżu i traktatowi wersalskiemu z 1919 r. „Uczestnicy konferencji pokojowej dzielili się na dwie kategorie: państwa o interesach ogólnych (Stany Zjednoczone, Wielka Brytania ,Francja, Włochy i Japonia), które miały po pięciu delegatów i przedstawicieli we wszystkich 52 komisjach [nieobecność Rosji i Niemiec niejako z góry skazywała ustalenia konferencji na niepowodzenie – przyp. AN], oraz państwa o interesach ograniczonych, które wysłały od jednego do trzech delegatów”. Polska wysłała dwóch – Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego.  

To Dmowski 29 stycznia 1919 r. wygłosił kilkugodzinne przemówienie i to m.in. jego argumentacji zawdzięczamy przyłączenie do państwa polskiego dawnego zaboru pruskiego.  Nie bez powodu przywołuję właśnie ten fragment obszernego dzieła profesora Garlickiego, druga bowiem z polecanych publikacji jest biografią przywódcy Narodowej Demokracji. Jak czytamy we „Wstępie” (stanowił przedmowę do wydania pierwszego z 1996 r.) do książki Krzysztofa Kawalca, „Obok Józefa Piłsudskiego oraz może Wincentego Witosa Roman Dmowski zaliczany jest do najwybitniejszych polityków polskich I połowy XX stulecia.

W szerszej świadomości zapisał się przede wszystkim jako ideolog i pisarz polityczny; był także politycznym przywódcą, twórcą jednego z najbardziej znaczących nurtów politycznych w dziejach Polski XX stulecia oraz mężem stan (…) Mimo że nie było mu dane sprawować władzy w odrodzonym państwie, wywarł silny wpływ na sposób myślenia nie tylko swojego pokolenia, ale i kilku następnych”. We współczesnej Polsce odnajdziemy zarówno żarliwych wyznawców jego idei, jak i zdecydowanych przeciwników. 

Zwłaszcza dziś poglądy Dmowskiego na temat Żydów budzą kontrowersje (wyrażone przez niego choćby w książce „Separatyzm Żydów i jego źródła”), mimo że antysemityzm w II RP, a właściwie w całej Europie, był wówczas powszechny. Niniejsza biografia szczegółowo przedstawia bogaty życiorys Dmowskiego, przede wszystkim jednak Krzysztof Kawalec stara się zgłębić głoszone przez przywódcę Narodowej Demokracji poglądy i motywy jego działania, szczególnie wobec polityki wewnętrznej kraju. Dmowski pisał „Wszystko, co polskie, jest moje i niczego wyrzec się nie mogę”, a słowa te możemy interpretować jako wyraz niebezpiecznego nacjonalizmu lub przeciwnie – głębokiego patriotyzmu. Zwłaszcza dziś wybór tej interpretacji ma znaczenie.

Warto poznać opinie  różnych specjalistów, dlatego za najważniejszą z polecanych tu książek uważam „ Antologię polskiej XX-wiecznej myśli europejskiej…”. Drugie i rozszerzone wydanie antologii przygotowanej przez dr. Sławomira Łukasiewicza z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego prezentuje wybór tekstów napisanych w minionym stuleciu przez najwybitniejszych polskich wizjonerów europejskiej jedności. W książce znalazły się artykuły tak różnych autorów, jak Aleksander Skrzyński (premier i trzykrotny minister spraw zagranicznych), Władysław Leopold Jaworski (profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i prezes Naczelnego Komitetu Narodowego), Adolf Bocheński (błyskotliwy publicysta, który jako saper w armii Andersa zginął tragicznie pod Anconą), Edward Raczyński (wybitny dyplomata, podczas wojny kierujący emigracyjnym MSZ), Oskar Halecki (polski historyk światowej sławy) czy Zdzisław Najder (działacz anty komunistycznej opozycji). 

W obszernym wprowadzeniu zatytułowanym „O jedność Europy” Łukasz Machaj i Marek Maciejewski analizują polską myśl polityczną w odniesieniu do idei zjednoczonej Europy. Co ciekawe,po wojnie taką unię postulowały zarówno środowiska emigracyjne, skupione np. wokół paryskiej „Kultury”, jak i kontynuatorzy doktrynalnej spuścizny Narodowej Demokracji.Owo syntetyzujące wprowadzenie jest jednak zaledwie przedsmakiem prawdziwej intelektualnej uczty, na którą składają się poszczególne teksty traktujące o zasadności zjednoczenia państw europejskich – na płaszczyźnie gospodarczo politycznej – przy jednoczesnym zachowaniu odrębności narodowo-kulturowej. 

Agnieszka Niemojewska